کلزا (Brassica napus)،
یکی از گیاهان دانهروغنی مهم در مناطق معتدل بوده و دارای طیف نسبتاً وسیعی از سازگاری اقلیمی است.
به علت میزان روغن موجود در دانههای گیاه کلزا، این گیاه برای سدههای پی در پی کشت میشود. محل رویش این گیاه در ابتدا در کرانهٔ شرقی دریای مدیترانه بودهاست، گرچه استفاده از آن سابقهای بسیار طولانی دارد. شواهدی موجود است که این گیاه و روغن آن، در ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در هند استفاده میشدهاست. در اروپای میانه این گیاه از قرن چهاردهم کشت میشود. از قرن هفدهم میلادی تا کنون، این گیاه در مقیاسهای بزرگ در اروپا کشت میشود.
کشت کلزا
کشت کلزا هم مثل سایر زراعت ها به روش های مختلف می توان کشت نمود . انتخاب روش کشت باید بر اساس شرایط اقلیمی، توپوگرافی خاک، سیستم آبیاری و ماشین آلات و ادوات موجود و نیازها و حساسیت های گیاه باشد. در شرایط کلی زراعی کشور فاکتورهای انتخاب روش زیاد است ولی در مزرعه کرانه با توجه به شرایط و امکانات موجود انتخاب بین دو گزینه کشت به روش مسطح و کشت به روش جوی پشته ای است. البته گاهی ممکن است به دلایل خاصی که اصولاً از موارد پیش بینی نشده است از روشهای دیگری هم امکان استفاده وجود داشته باشد.
یکی از ویژگی های کلزا انعطاف پذیری در مقابل سطوح مختلف مدیریت است و از حساسیت های مهم این گیاه آسیب پذیری از آب گرفتگی حوزه ریشه و محیط طوقه می باشد. معمولاً در کشت های وسیع در مورد مدیریت زمان در ارتباط با روش کشت و انتخاب ماشین آلات و ادوات دچار خطا دیده می شود و به منظور انجام کار و اتمام آن در فکر روشی که حداکثر سرعت در حداقل زمان مشاهده می شود و در این وضعیت هدف که باید درآمد مطلوب باشد حجم کار دیده می شود که اصطلاحاً روش کارنگری گفته می شود و جای هدف نگری را می گیرد و این دیدگاه تحقق هدف را متزلزل می نماید. کشت به روش جوی پشته ای هماهنگ با انعطاف پذیری کلزا و در اثنای نیازهای آن و ایجاد شرایطی است که آسیب پذیری از حساسیت آن ممانعت نماید، میباشد. در شرایط خاص که امکان کشت جوی پشته ای با بذرکار مخصوص نباشد و موقعیت زمانی ایجاب می کند که کار سریعتر از سرعت بذرکار مخصوص انجام شود نباید به روش نامناسیب پرداخته شود. در این وضعیت هم می توان با سرعت خیلی زیاد اقدام به ایجاد جوی پشته نموده و با دستگاه گرانول پاش سانتریفیوژ با رعایت اصول تنظیم آن اقدام به بذرپاشی نمود و سپس آبیاری را شروع کرد. در این روش اگر بسترسازی به صورت فنی و مطلوب انجام شده باشد و ایجاد شیار با فاروئر تنظیم شده با کروگیت انجام شود و آبیاری با سیستم کلاسیک با فشار حساب شده شود بذور در عمق مناسب مستقر و سبز خواهند شد. در این روش مقداری از بذور در داخل شیار قرار می گیرند که اگر پس از مشاهده سطح سبز تراکم بوته در داخل شیار به حدی باشد که مزیت جوی پشته را از بین ببرد با اعمال کولتیواتور اصلاح آن میسر خواهد بود و اگر عرض شیار مناسب با کولتیواسیون نباشد می توان از همان فاروئر هم استفاده کرد.
پس از بذرکاری، بذور کشت شده کلزا با تأمین رطوبت جوانه زنی با استفاده از ذخیره مواد غذایی بذری و تحت تأثیر آنزیم ها جوانه زده و شروع به رشد می کند و با ظهور برگهای لپه ای و اصلی و رشد ریشه و تارهای کشنده به تدریج قدرت جذب مواد غذایی می گردد و ریشه ها با استفاده از عناصر پرمصرف فسفر و پتاسیم پایه که به تدریج آماده جذب می شوند به رشد ادامه می دهد. از عناصر کم مصرف که به اندازه نیاز که قابل جذب باشند استفاده می نماید. از عناصر پرمصرف ازت که در مرحله کوددهی پایه داده نشده و یا اگر هم داده شده باشد به دلیل فرار بودن یا …… تصعید و یا مصرف باکتری های خاک و یا محلول در آب اول از دسترس ریشه کم عمق اولیه کلزا خارج شده است و بنابراین در مرحله ۲ برگی اصلی به بعد اولین بحران کلزا در مورد کود به مصرف ازته ظاهر می گردد. پس از اولین اقدام جهت رفع بحران کلزا توجه به مصرف ( یا تأمین) عنصر ازت از مرحله ۲ برگی است. در مرحله رزت که گیاه آماده برای مرحله ساقه دهی و سپس غنچه و گل می باشد با توج به نتیجه آزمایش خاک و بررسی بالینی بوته ها وضعیت عناصر کم مصرف و همچنین عناصر پر مصرف حتی اگر در مرحله خاکی ( پایه) مصرف شده باشد مورد توجه قرار بگیرد و جهت رفع بحران اقدام شود. نکته بسیار مهم این است که نباید به مقادیر مصرف کود پایه اکتفا شود زیرا ممکن است به دلیل بی توجهی به شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک مصرف کود پایه قابل جذب نبوده باشد و شاید ضرورتی برای مصرف هم نباشد و لذا در این مرحله باید سریعاً نیازهای مذکور رفع شود. نکته قابل توجه دیگر اینکه اگر عناصر در خاک بوده ولی کمبود با نشانه های خاص هر عنصر مشاهده می گردد نباید بصورت مصرف ریشه ای اقدام گردد یعنی از طریق برگ داده شود.
برداشت کلزا
كلزا را به روش هاي مختلف مي توان برداشت نمود. يكي از روشهاي برداشت كلزا، برداشت مستقيم با كمباين پس از خارج شدن غلاف هاي مياني از حالت لاستيكي مي باشد. در اين زمان ميزان رطوبت دانه حدود٪۱۰ مي باشد و حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد دانه ها قهوه اي رنگ شده اند. نتايج تحقيقات نشان داده است كه ميزان ريزش در اين روش حدود ۱۰ ٪ مي باشد. روش ديگر برداشت دو مرحله اي مي باشد. در اين روش ابتدا در رطوبت ۳۵درصد دانه كه مطابق با قهوه اي رنگ شدن حدود ۵۰ درصد دانه ها ميباشد، محصول توسط دستگاه نواركن (سواتر) رديف شده و پس از خشك شدن غلا فها در زماني كه رطوبت دانه در غلافهاي شاخه اصلي حدود ۱۰٪ گرديد. برداشت با كمباين معمولي با هد بردارنده انجام مي گردد. در اين روش تلفات برداشت به حدود ۴درصد خواهد رسيد. تنظيمات كمباين با توجه به شرايط مزرعه انجام مي پذيرد. در اين حالت سرعت كوبنده ها بين ۵۰۰ تا۷۰۰ دور در دقيقه و فاصله كوبنده و ضد كوبنده در قسمت جلو ۱۴ ميلي متر و در قسمت عقب ۷ ميلي متر تنظيم مي شود. هم چنين تنظيم سرعت بادبزن كمباين يا هر خرمنكوب ديگر خيلي مهم است. در صورتي كه سرعت بادبزن زياد باشد تلفات بذر نيز زياد خواهد بود. سرعت بادبزن حدود ۳۵۰ دور در دقيقه مطلوب مي باشد، به طوري كه اين سرعت باعث استقرار بذور روي سيني و انتقال به مخزن دانه مي شود. شانه برش تا حد ممكن در بالاترين سطح و زير پايين ترين غلاف ها ارتفاع حدود ۳۰ سانتيمتري از سطح خاك قرار گيرد. هم چنين ارتفاع هليس از كف پلانفرم ۱۲ تا ۲۰ ميلي متر و فواصل در طرفين كاملاً يكسان باشد. براي برداشت مستقيم استفاده از هد مخصوص برداشت كلزا كه فاقد چرخ فلك و داراي شانه برش عمودي است به مقدار زيادي باعث كاهش تلفات دانه مي شود. در هنگام برداشت مستقيم با هد معمولي كمباين بهتر است از چرخ فلك استفاده نشود زيرا ضربات چرخ فلك به بوته ها باعث ريزش دانه مي شود. در صورت خوراك دهي، انتقال و هدايت نامناسب بوته هاي برداشته شده به انتهاي پلاتفرم مي توان از چرخ و فلك استفاده نمود و در اين صورت سرعت محيطي چرخش آن بهتر است با سرعت پيشروي كمباين برابر باشد. هنگام انبار كردن دانه ها بايستي دقت نمود رطوبت دانه در حدود ۸ درصد يا كمتر باشد. رطوبت بيش از ۸درصد موجب فاسد شدن سريع دانه هاي برداشت شده مي گردد.